Rau đắng đất – Vị thuốc thanh nhiệt, giải độc từ thiên nhiên
Rau đắng đất, còn gọi là Rau đắng lá vòng, Thốc hoa túc mễ thảo, Mễ toái thảo, là một loại cây thảo nhỏ mọc hoang phổ biến ở nhiều vùng Việt Nam. Cây có vị đắng nhẹ, tính mát, được dân gian sử dụng từ lâu để giải nhiệt, lợi tiểu, tiêu viêm, mát gan và chữa nhiều chứng bệnh thông thường.
Không chỉ là vị thuốc, rau đắng đất còn là loại rau ăn được, xuất hiện trong các món canh giải nhiệt dân dã của người miền Nam. Hãy cùng tìm hiểu thêm về loài rau hoang dã này nhé!
1.Đặc điểm chung dược liệu:
Tên khác: Rau đắng lá vòng; Thốc hoa túc mễ thảo; Mễ toái thảo
Tên khoa học: Glinus oppositifolius (L.) ; Mollugo oppositifolia L Họ: Rau đắng đất (Aizoaceae).
1.1. Mô tả thực vật
Là cây thân thảo nhỏ, sống một năm, cao 10–30 cm. có thân bò hoặc hơi đứng, phân nhánh nhiều, mọc lan sát mặt đất; khi sinh trưởng mạnh có thể dài tới 70–100 cm trong điều kiện ẩm sáng.
Lá: mọc đối hoặc mọc vòng 3–5 lá; phiến lá bầu dục, mép nguyên, mặt lá phủ lông mềm.
Hoa: rất nhỏ (≤ 2 mm), màu trắng hoặc trắng xanh, mọc đơn độc hoặc vài hoa ở nách lá; có 5 lá đài nhỏ, không có cánh hoa.
Quả: dạng nang hình cầu, chứa nhiều hạt nhỏ li ti.
Cây ra hoa từ tháng 3–11, tái sinh mạnh trong mùa mưa.
2.2. Phân bố – sinh trưởng
Rau đắng đất mọc hoang phổ biến ở vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi.
Ở Việt Nam, thường gặp tại: Ruộng và rẫy, Nương hoang, Bờ đường, bãi cỏ, kẽ nứt vỉa hè và Đất cát ẩm hoặc đất pha cát
Cây ưa sáng, chịu hạn tốt, mọc khỏe trong mùa mưa và gần như có thể tái sinh quanh năm.
- Bộ phận dùng – Thu hái – Chế biến:
Bộ phận dùng: Toàn cây (thân – lá – rễ) được dùng làm thuốc.
Thu hái: Thu hái quanh năm, tốt nhất khi cây còn non, bắt đầu ra hoa.
Chế biến
– Dùng tươi: nấu canh, giã đắp, giã lấy nước tắm.
– Phơi khô: rửa sạch, phơi mát hoặc sấy nhẹ; dùng sắc uống.
- Thành phần hóa học
Rau đắng đất chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng:
Saponin triterpenoid, Flavonoid, Polysaccharid, chất nhầy
Tanin, caroten, vitamin C
Một số hợp chất phân lập:
Oppositifolone, squalene, spinasterol, axit oleanolic, phytol, lutein
Từ thân và rễ: Spergulagenin A
Khoáng chất và lượng nhỏ alkaloid
- Tác dụng – Công dụng
4.1. Theo y học cổ truyền
Rau đắng đất có vị đắng nhẹ, tính mát
Quy kinh vào Can – Tỳ – Vị
Tác dụng:
– Thanh nhiệt, giải độc
– Lợi tiểu, tiêu viêm
– Mát gan, giảm vàng da
– Kiện tỳ, hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy bụng
– Làm dịu rôm sảy, mụn nhọt
– Sát khuẩn, giúp nhanh lành vết thương
Các bệnh dân gian thường dùng:
+ Rôm sảy, mụn nhọt, dị ứng – mẩn ngứa
+Tiểu buốt, viêm nhẹ đường tiết niệu
+ Sỏi thận nhẹ
+ Ho, long đờm
+ Đau nhức xương khớp
+ Kiết lỵ, tiêu chảy nhẹ
+ Thoát vị đĩa đệm (dùng ngâm rượu)
4.2. Theo nghiên cứu hiện đại
Các nghiên cứu ghi nhận cây có những hoạt tính:
– Kháng viêm – kháng khuẩn
– Chống oxy hóa mạnh
– Hỗ trợ tăng miễn dịch
– Hạ đường huyết nhẹ
– Chống ký sinh trùng đường ruột
– Giảm đau – chống dị ứng
– Hỗ trợ điều hòa chuyển hóa và bảo vệ gan
Ứng dụng y học hiện đại:
Lợi tiểu, hỗ trợ điều trị sỏi thận
Giảm ho, long đờm; Giảm triệu chứng trĩ
Làm sạch da, giảm viêm da – rối loạn da
Hỗ trợ trị kiết lỵ, tiêu chảy; Tẩy giun
Sát khuẩn và chữa vết thương
- Một số bài thuốc kinh nghiệm từ Rau đắng đất
5.1. Giải nhiệt – mát gan – lợi tiểu
Rau đắng đất tươi 30–50 g → Nấu nước uống trong ngày.
5.2. Chữa rôm sảy – mụn nhọt
Rau đắng đất tươi giã nát đắp hoặc nấu nước tắm.→ Giảm viêm, ngứa, làm mát da.
5.3. Đầy bụng – khó tiêu
Rau đắng đất khô 10–15 g → Sắc uống ngày 1 thang.
5.4. Viêm nhẹ đường tiết niệu
Rau đắng đất 20–30 g
Rễ tranh 10 g, Mã đề 12 g → Sắc uống giúp lợi tiểu, giảm viêm.
5.5. Giải độc gan (bài thuốc phối hợp)
Rau đắng đất 6 g
Dành dành 5 g, bồ bồ 5 g, cỏ xước 6 g
Rau má 6 g, cỏ mực 8 g
Ké đầu ngựa 6 g, dây khổ qua 6 g
Muồng trâu 6 g, rễ tranh 6 g, cam thảo 3 g
→ Sắc uống hoặc tán bột, luyện hoàn.
5.6. Trị dị ứng – mẩn ngứa
Rau đắng đất tươi, bỏ lá vàng, rửa sạch → giã đắp.
5.7. Hỗ trợ đau nhức – thoát vị đĩa đệm
Rau đắng đất khô 20 g
Ngâm rượu 40° (3,5–5,5 lít) trong 30 ngày → Uống 2 lần/ngày, mỗi lần 1 ly nhỏ.
5.8. Hỗ trợ tiểu đường
Rau đắng đất khô 100 g
Bạch linh – hoài sơn – thục địa: mỗi vị 20 g → Sắc 1,5 lít còn 700 ml, chia 2 lần uống.
- Lưu ý khi dùng
– Người tỳ vị hư hàn, dễ lạnh bụng, tiêu chảy nên thận trọng.
– Không dùng liều cao kéo dài vì có thể gây lạnh người, mệt mỏi.
– Phụ nữ mang thai, cho con bú cần hỏi ý kiến thầy thuốc.
– Chưa ghi nhận tác dụng phụ nặng, nhưng người có cơ địa dị ứng nên thử trước.
– Không lạm dụng ở người đang suy giảm chức năng gan – thận.
– Cần phân biệt đúng cây để tránh nhầm lẫn cây mọc hoang khác.
Tóm lại: Rau đắng đất là một loài thảo dược bình dị nhưng mang nhiều giá trị cả về ẩm thực lẫn y học cổ truyền và hiện đại. Với các hoạt chất sinh học như flavonoid, saponin và polysaccharid, cây có tiềm năng lớn trong giải độc – bảo vệ gan, kháng viêm, hỗ trợ chuyển hóa, đồng thời an toàn khi sử dụng đúng cách.
Trong bối cảnh người dân ngày càng quan tâm đến dược liệu tự nhiên, rau đắng đất xứng đáng được khai thác và nghiên cứu sâu hơn để phát triển thành các sản phẩm hỗ trợ sức khỏe như trà thảo dược, cao chiết hoặc thực phẩm bảo vệ sức khỏe./.
DsCKI. Nguyễn Quốc Trung